વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી આજે બપોરે 12:30 વાગ્યે શાંઘાઈ કોઓપરેશન સમિટ એટલે કે SCOની વર્ચ્યુઅલ સમિટનું આયોજન કરશે. જેમાં પાકિસ્તાનના વડાપ્રધાન શાહબાઝ શરીફ, ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ અને રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદિમીર પુતિન હાજરી આપશે. SCOનું પ્રમુખપદ આ વર્ષે ભારત પાસે છે.
રશિયામાં વેગનર વિદ્રોહ પછી આ પ્રથમ વખત છે જ્યારે પુતિન બહુપક્ષીય મંચ પર જોવા મળશે. તેથી તેમના ભાષણ પર ખાસ ધ્યાન રાખવામાં આવશે. એક કારણ રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધ પણ છે.
અફઘાનિસ્તાન પર પણ વાતચીત શક્ય છે
- મીડિયા રિપોર્ટ્સ અનુસાર – આ સમિટમાં યુક્રેન યુદ્ધ પર મહત્ત્વપૂર્ણ વાતચીત થઈ શકે છે. આ યુદ્ધને 16 મહિનાથી વધુ સમય થઈ ગયો છે. ન તો રશિયા કે યુક્રેન પીછેહઠ કરવા તૈયાર છે, ન તો મુત્સદ્દીગીરી સફળ થઈ છે.
- આ સિવાય અફઘાનિસ્તાન પર વાતચીત નિશ્ચિત હોવાનું માનવામાં આવે છે. ભૂખમરો અને મહિલાઓને લગતા મુદ્દાઓ ત્યાં સામે આવી રહ્યા છે. માનવામાં આવી રહ્યું છે કે અફઘાનિસ્તાનને થોડી રાહત મળી શકે છે.
- મોદી ગયા મહિને અમેરિકાની સરકારી મુલાકાતે ગયા હતા. રશિયા ઉપરાંત ચીન અને પાકિસ્તાન પણ આના પર ચાંપતી નજર રાખી રહ્યા હતા. પાકિસ્તાને એક રાજદ્વારી નોટ પણ બહાર પાડીને ભારત અને અમેરિકા વચ્ચેના સંરક્ષણ કરારો પર પ્રશ્નાર્થ ઉભા કર્યા હતા. છેલ્લી બેઠક સમરકંદમાં યોજાઈ હતી. ત્યારબાદ મોદીએ સુરક્ષા, અર્થવ્યવસ્થા-વ્યાપાર અને એકતા પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવાની અપીલ કરી હતી.
શા માટે SCO ભારત માટે મહત્વપૂર્ણ છે
SCO ભારતને આતંકવાદ સામેની લડાઈ અને સુરક્ષા સંબંધિત મુદ્દાઓ પર મક્કમ રહેવા માટે એક મજબૂત પ્લેટફોર્મ પૂરું પાડે છે.
નિષ્ણાતોના મતે, SCO સંબંધિત ભારતની ત્રણ મુખ્ય નીતિઓ છે:
- રશિયા સાથે સંબંધો મજબૂત કરવા
- પાડોશી દેશો ચીન અને પાકિસ્તાનના વર્ચસ્વ પર લગામ મૂકવી અને જવાબ આપવો
- મધ્ય એશિયાના દેશો સાથે સહકાર વધારવો
- SCOમાં જોડાવાના ભારતના મુખ્ય ધ્યેયો પૈકી એક તેના મધ્ય એશિયન રિપબ્લિક (CARs)ના ચાર સભ્યો – કઝાકિસ્તાન, કિર્ગિસ્તાન, તાજિકિસ્તાન અને ઉઝબેકિસ્તાન સાથે આર્થિક સંબંધોને મજબૂત કરવાનો છે.
- આ દેશો સાથે કનેક્ટિવિટીનો અભાવ અને આ ક્ષેત્રમાં ચીનના દબદબોને કારણે ભારત માટે આમ કરવું મુશ્કેલ બન્યું છે.
- 2017માં SCOમાં સામેલ થયા બાદ આ મધ્ય એશિયાઈ દેશો સાથે ભારતનો વેપાર વધ્યો છે. 2017-18માં આ ચાર દેશો સાથે ભારતનો વેપાર 11 હજાર કરોડ રૂપિયા હતો, જે 2019-20માં વધીને 21 હજાર કરોડ રૂપિયાથી વધુ થઈ ગયો છે.
- આ સમયગાળા દરમિયાન, ભારત સરકાર અને ખાનગી કંપનીઓએ પણ આ દેશોમાં સોનાનું ખાણકામ, યુરેનિયમ, પાવર અને એગ્રો-પ્રોસેસિંગ એકમોમાં રોકાણ કર્યું હતું.
- મધ્ય એશિયામાં વિશ્વના ક્રૂડ ઓઈલ અને ગેસના ભંડારનો લગભગ 45% હિસ્સો છે, જે બિનઉપયોગી રહે છે. એટલા માટે આ દેશો આવનારા વર્ષોમાં ભારતની ઊર્જા જરૂરિયાતોને પહોંચી વળવા માટે મહત્વપૂર્ણ છે.
- તાજેતરની SCO સમિટ દરમિયાન ભારતની નજર આ મધ્ય એશિયાઈ દેશો સાથેના સંબંધોને વધુ મજબૂત કરવા પર રહેશે.
SCOની રચના 2001માં થઈ હતી, ભારત 2017માં જોડાયું હતું
SCO એટલે કે શાંઘાઈ કોઓપરેશન ઓર્ગેનાઈઝેશનની રચના 2001માં થઈ હતી. SCO એક રાજકીય, આર્થિક અને સુરક્ષા સંગઠન છે. તેમાં ભારત, રશિયા, ચીન અને પાકિસ્તાન સહિત કુલ 8 સ્થાયી સભ્યો છે.
1996માં ભૂતપૂર્વ સોવિયેત દેશો રશિયા, કઝાકિસ્તાન, કિર્ગિસ્તાન, તાજિકિસ્તાન અને ચીને મળીને શાંઘાઈ ફાઈવની રચના કરી હતી. 2001માં શાંઘાઈ ફાઈવના પાંચ દેશો અને ઉઝબેકિસ્તાન વચ્ચેની બેઠક બાદ શાંઘાઈ કોઓપરેશન ઓર્ગેનાઈઝેશન (SCO)નો જન્મ થયો હતો.
શરૂઆતમાં, SCOના છ સભ્યો હતા – રશિયા, ચીન, કઝાકિસ્તાન, તાજિકિસ્તાન, કિર્ગિસ્તાન અને ઉઝબેકિસ્તાન. 2017માં ભારત અને પાકિસ્તાનના પણ જોડાવાથી તેના સ્થાયી સભ્યોની સંખ્યા વધીને 8 થઈ ગઈ.
6 દેશો- આર્મેનિયા, અઝરબૈજાન, કંબોડિયા, નેપાળ, શ્રીલંકા અને તુર્કી SCOના ડાયલોગ પાર્ટનર છે. 4 દેશો- અફઘાનિસ્તાન, ઈરાન, બેલારુસ અને મંગોલિયા તેના નિરીક્ષક સભ્યો છે. નવેમ્બર 2021માં SCOના કાયમી સભ્ય તરીકે અત્યાર સુધી નિરીક્ષક રહેલા ઈરાનને સામેલ કરવાની પ્રક્રિયા શરૂ કરવામાં આવી છે. 2001માં તેની શરૂઆતથી, SCO એ પ્રાદેશિક સુરક્ષા, આતંકવાદ, અલગતાવાદ અને ધાર્મિક કટ્ટરવાદ સામેની લડાઈને લગતા મુદ્દાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું છે. તેના સભ્ય દેશોનો વિકાસ પણ SCOના એજન્ડામાં સામેલ છે.
SCO ને નાટોનું કાઉન્ટર માનવામાં આવે છે
- SCOનો એક મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય મધ્ય એશિયામાં અમેરિકાના વધતા પ્રભાવનો જવાબ આપવાનો છે. ઘણા નિષ્ણાતો એસસીઓને યુએસ-પ્રભુત્વ ધરાવતા નાટોના કાઉન્ટર તરીકે જુએ છે. US નેતૃત્વ હેઠળ 1949 માં રચાયેલ નાટોમાં હવે 30 સભ્યો છે.
- ભારત, રશિયા, ચીન અને પાકિસ્તાન, SCOમાં સમાવિષ્ટ ચાર પરમાણુ શક્તિ સમૃદ્ધ દેશો, નાટોના સભ્ય દેશો નથી. આમાંથી ત્રણ દેશો – ભારત, રશિયા અને ચીન હાલમાં અર્થતંત્ર અને લશ્કરી તાકાતની દ્રષ્ટિએ વિશ્વની મોટી મહાસત્તાઓમાં સામેલ છે.
- આ જ કારણ છે કે SCOને પશ્ચિમી શક્તિશાળી દેશોના સૈન્ય સંગઠન નાટોના વધતા વર્ચસ્વનો જવાબ માનવામાં આવે છે.
એસસીઓની એકતા અંગે પ્રશ્નો ઉભા થાય છે
SCOનો ભાગ બનેલા ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે કાશ્મીર મુદ્દે લાંબા સમયથી તણાવ ચાલી રહ્યો છે, જ્યારે સરહદ વિવાદને લઈને ભારત અને ચીન વચ્ચે ટકરાવ ચાલી રહ્યો છે. આટલું જ નહીં, SCOમાં સામેલ ચાર મધ્ય એશિયાઈ દેશો વચ્ચે વિવાદ થયો છે.
તેથી, વિશ્વની સૌથી મોટી પ્રાદેશિક સંસ્થા હોવા છતાં, યુરોપિયન યુનિયન EU (જેના દેશોમાં સામાન્ય ચલણ છે) અને નાટો જેવું શક્તિશાળી સંગઠન બન્યું નથી.
