આજે એટલે કે 19 મેના રોજ જાપાનના હિરોશિમા શહેરમાં વિશ્વના સમૃદ્ધ દેશોના સંગઠન ‘G7’ની બેઠક શરૂ થઈ રહી છે. આ સંગઠનની બેઠકમાં વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદી સતત ચોથી વખત અતિથિ તરીકે સામેલ થઈ રહ્યા છે.
G7 એ સૌપ્રથમ ભારતને 2003માં તેની બેઠકમાં ભાગ લેવા આમંત્રણ આપ્યું હતું. આ માટે તત્કાલિન વડાપ્રધાન અટલ બિહારી વાજપેયી ફ્રાન્સ ગયા હતા. સંગઠનનું સભ્ય ન હોવા છતાં ભારત તેની બેઠકોમાં ભાગ લેતું રહ્યું છે.
આવી સ્થિતિમાં સવાલ એ ઊભો થાય છે કે ભારતને તેની બેઠકમાં ભાગ લેવાથી શું ફાયદો થશે? આ સંગઠન શું છે અને તે શું કરે છે? આજે આ વાર્તામાં આપણે જાણીશું આ પ્રશ્નોના જવાબ…
G7ની કહાની ત્યારે શરૂ થઈ જ્યારે સાઉદીએ અમેરિકાને પાઠ ભણાવ્યો
1973ની વાત છે. અમેરિકાના રાષ્ટ્રપતિ રિચર્ડ નિક્સન ઈઝરાયેલને આરબ દેશો સામે લડવા માટે 18 હજાર કરોડ રૂપિયાની મદદ આપે છે. આનાથી નારાજ ઓપેક દેશોએ સાઉદી અરેબિયાના રાજા ‘ફૈઝલ’ના નેતૃત્વમાં ઓઈલના ઉત્પાદનમાં ભારે ઘટાડો કર્યો. ઓઈલ ઉત્પાદન ઘટાડવાનો હેતુ પેલેસ્ટાઈન વિરુદ્ધ ઈઝરાયલને ટેકો આપતા પશ્ચિમી દેશોને પાઠ ભણાવવાનો છે.
પરિણામ એ આવ્યું કે 1974 સુધીમાં વિશ્વમાં ઓઈલની અછત સર્જાઈ. જેના કારણે ઓઈલના ભાવમાં 300% સુધીનો વધારો થાય છે. તેની સૌથી વધુ અસર અમેરિકા અને તેના સમૃદ્ધ ભાગીદાર દેશો પર પડી છે. આર્થિક સંકટ આવી પડે છે. મોંઘવારી આસમાને સ્પર્શવા લાગી છે.
આગામી વર્ષે 1975માં ઓઈલની વધતી કિંમતોથી પરેશાન વિશ્વના 6 સમૃદ્ધ દેશો એક સાથે આવ્યા. તેઓ તેમના હિતોની સેવા કરવા માટે એક સંગઠન બનાવે છે. જેને હવે G7 કહેવામાં આવે છે.
હવે આ ગ્રાફિકમાં જુઓ કે છેલ્લા 3 દાયકામાં વિશ્વમાં મોટી અર્થવ્યવસ્થા ધરાવતા દેશોની રેન્કિંગમાં કેવા ફેરફારો થયા છે. ટોપ 10માં 5 દેશો G7ના સભ્ય નથી.
વિદેશી બાબતોના નિષ્ણાત JNU પ્રોફેસર રાજન કુમાર G7 સંબંધિત 7 સવાલના જવાબો જાણે છે…
સવાલ 1: એવું કયું સંગઠન છે જેમાં પીએમ મોદી G7 બેઠકમાં ભાગ લેવાના છે?
જવાબ: G-7 એ વિશ્વના સાત વિકસિત અને સમૃદ્ધ દેશોનો સમૂહ છે. જેમાં હાલમાં કેનેડા, ફ્રાન્સ, જર્મની, ઈટાલી, જાપાન, બ્રિટન અને અમેરિકા સામેલ છે. તેને ગ્રુપ ઓફ સેવન પણ કહેવામાં આવે છે.
આ શીત યુદ્ધ દરમિયાન શરૂ થયું જ્યારે એક તરફ સોવિયેત યુનિયન અને તેના સહાયક દેશોએ વોર્સો નામનું જૂથ બનાવ્યું. બીજી તરફ પશ્ચિમના ઔદ્યોગિક અને વિકસિત દેશો હતા.
1975માં ડાબેરી-વિરોધી પશ્ચિમી દેશો ફ્રાન્સ, ઈટાલી, પશ્ચિમ જર્મની (તે સમયે જર્મની બે ટુકડામાં વહેંચાયેલું હતું), અમેરિકા, બ્રિટન અને જાપાન એક મંચ પર આવે છે. તેમનો હેતુ સાથે બેસીને અર્થતંત્રના મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરવાનો છે. ત્યારથી આ અનૌપચારિક સંસ્થા શરૂ થાય છે.
1998 માં, G7 સંગઠનનો બીજો તબક્કો શરૂ થાય છે. જ્યારે રશિયા તેમાં સામેલ છે. આ સમયે રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ બોરિસ યેલત્સિન હતા. તે સમયે રશિયાની નીતિ પણ અમેરિકા અને પશ્ચિમી દેશોના સમર્થનમાં હતી. G7 માં રશિયાના સમાવેશ પછી, તેનું નામ G8 થઈ ગયું. ક્રિમીઆમાં રશિયાના ઘૂસણખોરી બાદ તેને 2014માં સંગઠનમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવ્યું હતું.
સવાલ 2: સમૃદ્ધ દેશોના સંગઠન G7નું શું કામ છે?
જવાબ: G7 સંગઠનની પ્રથમ બેઠકમાં, સાઉદી દ્વારા શરૂ કરાયેલ ઓઈલ સંકટને પહોંચી વળવા માટે એક યોજના બનાવવામાં આવી હતી. તેમજ તે સમયે વિનિમય દરની કટોકટી શરૂ થઈ હતી. આનો અર્થ એ થયો કે અમેરિકાએ ડૉલરની કિંમતને સોનાથી ડી-લિંક કરી દીધી હતી. દુનિયામાં સોનાને બદલે ડૉલરનું વર્ચસ્વ વધારવા અમેરિકાએ આવું કર્યું. જો કે, તેનાથી અન્ય દેશો માટે આર્થિક મુશ્કેલીઓ શરૂ થઈ.
આ દરમિયાન પશ્ચિમી દેશોને લાગ્યું કે તેઓએ નાણાકીય સ્તરે નીતિઓ બનાવવા માટે સાથે આવવાની જરૂર છે. જેથી કરીને તેઓ તેમના વેપાર અને વેપારના પ્રશ્નો એકબીજા વચ્ચે ઉકેલી શકે.
ત્યારથી આ સંસ્થાની બેઠક દર વર્ષે સતત યોજાય છે. આ દેશો વિશ્વની રાજનીતિ અને અર્થવ્યવસ્થાને લગતા મહત્વના મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરે છે.
ઉદાહરણ- ગયા વર્ષે યોજાયેલી G7 બેઠકમાં સાત દેશોએ યુક્રેન યુદ્ધને કારણે રશિયા પર પ્રતિબંધ મૂકવાની જાહેરાત કરી હતી.
સવાલ 3: શું 7 સમૃદ્ધ દેશો વિશ્વ પર પ્રભુત્વ મેળવવા માટે ભેગા થયા હતા?
જવાબ: 1975માં જ્યારે G7ની શરૂઆત થઈ, ત્યારે આ દેશો વિશ્વના GDPના 60% પર નિયંત્રણ રાખતા હતા. તેમની માથાદીઠ આવક પણ વધુ હતી. આ સંસ્થા વિશ્વના સમૃદ્ધ દેશોના હિતોને પ્રોત્સાહન આપે છે.
બીજી તરફ ગ્લોબલ સાઉથના દેશો એટલે કે ગરીબ અને વિકાસશીલ દેશો ક્યારેય G7ની નીતિ સાથે સહમત થયા નથી. તેનું કારણ એ છે કે આ દેશો વિશ્વની વિવિધ સંસ્થાઓ જેમ કે WTO, IMF અને વિશ્વ બેંકને પોતાના નિયંત્રણમાં રાખવા માંગે છે. આ દેશો વિશ્વમાં વેપાર અને જળવાયુ પરિવર્તન જેવા મુદ્દાઓ પર પોતાના મન પ્રમાણે નિયમો બનાવતા રહેવા માંગે છે.
ઉદાહરણ – આ દેશો તેમના ખેડૂતોને અલગ-અલગ રીતે સબસિડી આપે છે, પરંતુ ભારત, ચીન અને અન્ય લોકોને આમ કરતા અટકાવે છે.
તેનું કારણ એ છે કે જ્યારે ભારત સરકાર તેના ખેડૂતોને સબસિડી આપે છે ત્યારે ભારતનું અનાજ વિશ્વમાં અમેરિકા જેવા દેશોના અનાજ કરતાં સસ્તું પડે છે. તેનાથી પશ્ચિમી દેશોને નુકસાન થાય છે.
આ દેશો જળવાયુ પરિવર્તનને રોકવા માટે અન્ય દેશોને કોલસાનો ઉપયોગ કરતા અટકાવે છે. જ્યારે આ દેશોએ કોલસાનો ઉપયોગ કરીને જ વિકાસ કર્યો છે.
સવાલ 4: સતત 4 વર્ષ સુધી આ બેઠક બોલાવીને, શું ભારતને ચીન વિરોધી જૂથોમાં સામેલ કરવાનો પ્રયાસ છે?
જવાબ: ના, ભારતની વિદેશ નીતિ એકદમ સ્પષ્ટ છે. અમારી નીતિ હંમેશા મલ્ટી એલાઈનમેન્ટની રહી છે એટલે કે અમે ક્યારેય કોઈ એક જૂથને સમર્થન આપ્યું નથી.
પશ્ચિમી દેશો સાથે પણ અમારો સહયોગ છે. પશ્ચિમી દેશો સાથે આપણા સારા આર્થિક સંબંધો છે. આ દેશો પણ ભારત જેવા લોકશાહી છે. આપણા મોટાભાગના કુશળ કામદારો કામ અને અભ્યાસ માટે અમેરિકા જાય છે. આમ છતાં આપણે અમેરિકાના દબાણમાં આવવા માંગતા નથી.
આ સિવાય અન્ય દેશો પર પ્રતિબંધો લાદવાની અમેરિકા અને પશ્ચિમી દેશોની નીતિમાં પણ ભારત સામેલ થતું નથી.
ઉદાહરણ- રશિયા અને યુક્રેન યુદ્ધમાં ભારતે કોઈ એક કેમ્પને સમર્થન આપ્યું ન હતું. જ્યારે અમેરિકાએ યુક્રેનને સમર્થન આપવા માટે દબાણ ચાલુ રાખ્યું હતું. બીજી તરફ જો ભારત G7 બેઠકમાં જઈ રહ્યું છે તો તે G20નું સભ્ય પણ છે. ભારત BRICS, SCOનું સભ્ય પણ છે.
સવાલ 5: સભ્ય ન હોવા છતાં, G7 બેઠકમાં ભાગ લેવાથી ભારતને શું ફાયદો થશે?
જવાબઃ આ બેઠકમાં પીએમ મોદીની હાજરીથી ભારતને 3 રીતે ફાયદો થઈ શકે છે…
1. ચીનના કારણે દક્ષિણ ચીન સાગર વિસ્તારમાં ઘણો વિકાસ થઈ રહ્યો છે. ચીનની નીતિ માત્ર જાપાન અને દક્ષિણ કોરિયાને લઈને જ નહીં પરંતુ ભારતને લઈને પણ ઘણું અગ્રેસિવ છે.
આવી સ્થિતિમાં ભારત G7 બેઠકમાં ચીનને લઈને પોતાનો પક્ષ રજૂ કરી શકે છે. તે પણ ત્યારે જ્યારે ભારત પણ ચીનને અંકુશમાં લેવા માટે અમેરિકા અને જાપાન સાથે મળીને કામ કરી રહ્યું છે.
2. G7માં જરૂરિયાત મુજબ અનેક ત્રિપક્ષીય એટલે કે અલગ-અલગ ત્રણ દેશોની બેઠકો થાય છે. આમાં ભારત કોઈપણ બે દેશો સાથે બેસીને કોઈપણ મુદ્દા પર પોતાની વાત રાખી શકે છે.
3. ભારત ઘણા મુદ્દાઓ પર G7 દેશો સાથે સહમત નથી. જેમ કે ક્લાઈમેટ ચેન્જ અને બિઝનેસ-ટ્રેડ. આવી સ્થિતિમાં G7ની બેઠકમાં ભાગ લઈને આપણે વિકાસશીલ દેશોનો પરિપ્રેક્ષ્ય G7ના સમૃદ્ધ દેશોની સામે રજૂ કરી શકીએ છીએ. જો કે નિર્ણય લેવામાં ભારતની ભૂમિકા તદ્દન મર્યાદિત છે.
તે જ સમયે, G7 ના દેશો પણ ભારતની ઘણી બાબતો સાથે સહમત નથી. જેમ કે અમારા વર્કરોને ફ્રી વિઝા આપવા. G7 દેશોના અન્ય દેશોમાં સત્તા બદલાવ અને દખલગીરીની નીતિ સાથે ભારત સહમત નથી.
આ દેશો UNમાં નિર્ણય લીધા વિના અન્ય દેશોની આંતરિક બાબતોમાં દખલ કરે છે તેની સાથે ભારત સહમત નથી. તેઓ અમને મહેમાન તરીકે આમંત્રિત કરે છે, તેથી અમે આ બાબતોમાં અમારો પક્ષ રજૂ કરી શકીએ છીએ.
ભારત આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદાનું પાલન કરે છે. વિશ્વના દેશો માટે ચીન કરતાં ભારત પર વિશ્વાસ કરવો સરળ છે. તેમને લાગે છે કે ભારતને તેમની પડખે રાખવું જરૂરી છે.
સવાલ 6: G7 દેશો વચ્ચે કેટલી એકજુથતા છે?
જવાબ: G7 દેશો તેમના પોતાના ફાયદા માટે ઘણી એકજુથતા ધરાવે છે. જો કે, તેમની વચ્ચે ઘણા તફાવતો પણ છે. અમેરિકાની નીતિ આ દેશોને હંમેશા NATOના દાયરામાં રાખવાની છે. તે અન્ય કોઈ લશ્કરી સંગઠનની રચના થવા દેવા માંગતો નથી. તેને લાગે છે કે જો જર્મની અને ફ્રાન્સ બીજું સંગઠન બનાવે તો NATO જોખમમાં આવી જશે.
2018માં યુએસ પ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે G7 સંયુક્ત નિવેદન પેપર પર હસ્તાક્ષર કરવાનો ઇનકાર કર્યો હતો. તેણે કેનેડા પર તેના કામદારો અને કંપનીઓ પર ઊંચા ટેરિફ લાદવાનો આરોપ મૂક્યો હતો. તે દરમિયાન અમેરિકાના આ વલણથી સંગઠનના બાકીના દેશોમાં ચિંતા વધી ગઈ હતી. જો કે, બાઈડેને તે ચિંતાઓને દૂર કરી છે.
બીજી તરફ ચીનનો વિરોધ કરવાની વાત આવે તો આ દેશોમાં એકજુથતા નથી. ગયા મહિને, ફ્રાંસના રાષ્ટ્રપતિ ઇમેન્યુઅલ મેક્રોન ચીનથી પાછા ફર્યા અને કહ્યું કે તેઓ વન ચાઇના નીતિનું સમર્થન કરે છે. જ્યારે અમેરિકા તેનાથી વિપરિત તાઈવાનને સમર્થન આપે છે. ફ્રાન્સ ઉપરાંત જર્મની અને ઈટાલીના પણ ચીન સાથે સારા સંબંધો છે.
સવાલ 7: શા માટે G7 ની ટીકા કરવામાં આવે છે?
જવાબ: G7 સાથે બાકીના વિશ્વની નારાજગીના 6 કારણો છે…
- G7 સમૃદ્ધ દેશોના હિતને પ્રોત્સાહન આપે છે. તે અન્ય દેશોની તરફેણ કરતો નથી.
- આ સંસ્થાઓ ક્યારેક ગરીબ દેશોને મદદ કરે છે, પરંતુ તેઓ ટેક્નોલોજી શેરિંગ જેવા મોટા મુદ્દાના મામલામાં અન્ય દેશોને મદદ કરતા નથી.
- આ દેશોએ રોગચાળા દરમિયાન પણ ગરીબ દેશોને કોવિડ વેક્સિનની ટેક્નોલોજી આપવાનો ઇનકાર કર્યો હતો.
- તેઓ મોટા નિર્ણયો લેવામાં અન્ય દેશોની સલાહ લેતા નથી. ઉદાહરણ તરીકે, યુક્રેન યુદ્ધ પછી, રશિયા પર પ્રતિબંધો લાદવામાં અન્ય દેશોની સંમતિ લેવામાં આવી ન હતી.
- જ્યારે પણ મોટી આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થાઓમાં સુધારાની વાત થાય છે ત્યારે આ 7 દેશોની લોબી મજબૂત બની જાય છે.
- આ દેશો હવે આંતરરાષ્ટ્રીય કાયદા અને નિયમોમાં સમયસર સુધારા ઈચ્છતા નથી. WTOમાં, તેઓ પોતાના હિતોની સેવામાં રોકાયેલા છે.
