રાંદલ વખતે ઘોડો કેમ ખુંદાય છે?
શિવ પુરાણની ઉમા સંહિતાના 35મા અધ્યાયમાં એક પ્રસંગ છે. કશ્યપ મુનિને દક્ષ કન્યાથી સૂર્ય મળ્યા. સૂર્યને સંજ્ઞા, ત્વષ્ટી અને સુરેણુકા નામની ત્રણ પત્નીઓ હતી. સંજ્ઞાને સૂર્યથી ત્રણ બાળકો હતા. યમ, યમુના અને શનિ. તે સમયે સંજ્ઞા સૂર્યનો પ્રતાપ સહન ન કરી શક્યા. સંજ્ઞા માયાના રૂપમાં તેના પડછાયા (છાયા)ને પ્રગટ કરીને અને તેના બાળકોની સંભાળ રાખવાનો આદેશ આપીને તેના પિતાના ઘરે ગઈ.
તેના પિતાએ તેને આ રીતે આવવા માટે ઠપકો આપ્યો. તેથી સંજ્ઞા ત્યાંથી પાછી સાસરે ફરી. તેણે પશ્ચાતાપ કરવા ઘોડીના વેશમાં તેણે કુરુ દેશોનો પ્રવાસ શરૂ કર્યો. આ બાજુ સૂર્યે સંજ્ઞાની છાયા (માયાવી પડછાયા)ને પોતાની પત્ની માની. તેમનાથી સૂર્યને સાવર્ણી મનુ નામનો પુત્ર થયો. છાયા તેના પુત્રને વધુ પ્રેમ કરતી હતી. તેણે સંજ્ઞાના બાળકોની યોગ્ય કાળજી લીધી નહોતી. એક દિવસ શનિને કોઈ વાત પર ગુસ્સો આવ્યો અને તેણે છાયાને લાત મારી. આ જોઈને ક્રોધિત છાયાએ શનિને શ્રાપ આપ્યો કે તેં જે પગેથી મને લાત મારી છે તે પગ ખોડંગાશે. તેથી શનિની ચાલ ધીમી છે.
શ્રાપ સાંભળીને શનિ ખૂબ જ ચિંતિત થયા અને ગયા અને પોતાના પિતા સૂર્યને બધું કહ્યું અને તેમને શ્રાપથી બચાવવા પ્રાર્થના કરી. સૂર્યદેવે કહ્યું- દીકરા, હું તારી માતાના શ્રાપને અસત્ય તો નહીં કહી શકું પણ તેને ઘટાડવાનો પ્રયત્ન ચોક્કસ કરીશ. સૂર્યે ગુસ્સે થઈને છાયાને પૂછ્યું, મને કહે, તેં શનિને શા માટે શ્રાપ આપ્યો? શું કોઈ માતા પોતાના પુત્રો સાથે આવું વર્તન કરી શકે? તમને સૌથી નાના પુત્ર પ્રત્યે વિશેષ સ્નેહ છે, તમે હંમેશા બીજા બધાને ઠપકો આપો છો. શા માટે? આ રીતે ક્રોધિત સૂર્યની વાત સાંભળીને છાયાએ બધું સાચું કહ્યું. હું તમારી પત્ની સંજ્ઞા નથી પણ તેની માયાવી છાયા છું. સૂર્યએ યોગદ્રષ્ટિથી સંજ્ઞા વિશે જાણી લીધું અને તે પણ જાણ્યું કે તે ઘોડીનું રૂપ લઈને રિસાયેલી છે અને વિહાર કરે છે. ત્યારે સંજ્ઞાનું રૂપ અલગ હતું. બે મુખ હતાં, રૂપરૂપનો અંબાર હતા, સૂર્યએ ધ્યાનદ્રષ્ટિથી સંજ્ઞાનું નવું રૂપ જોઈને તેને રાંદલ તરીકે સંબોધન કર્યું. સૂર્યદેવે રાંદલને મનાવવા ઘોડાનું રૂપ લીધું અને ઘોડી સ્વરૂપ સંજ્ઞા (રાંદલ) સમક્ષ નાચ્યા. સંજ્ઞા આનંદિત થયાં અને મૂળ રૂપમાં પાછા ફર્યા. સૂર્ય પત્ની રાંદલને લઈને ઘરે પાછા ફર્યા. ત્યારથી પરંપરા રહી છે કે જેમના ઘરે રાંદલનું સ્થાપન હોય ત્યાં ઘોડો ખૂંદવામાં આવે છે.
તમે શું કર્મ કરો તો કેવા નરકમાં જાવ?
આ જગતના સર્વોચ્ચ ભાગમાં રૌરવ, શંકર, શૂકર, મહાજ્વાળા, તપ્ત કુંડ, લવણ, વૈતરણી નદી, કુંભી, કૃમિ-ભક્ષી, કઠણ, અસિપત્ર વન, બાલભક્ષ્ય, દારુણ, સંદેશ કાલસૂત્ર, મહારૌરવ, શાલ્મલી વગેરે નામના ગણા નરક છે. આ અત્યંત પીડાદાયક નરક છે. આ નરકોમાં આવીને પાપી માણસની આત્મા ઘણી યાતનાઓ ભોગવે છે. અસત્યના માર્ગે ચાલનાર બ્રાહ્મણને રૌરવ નામના નરકનો ભોગ બનવું પડે છે.
જે પાપી ચોરી કરે છે, બીજાને છેતરે છે, દારૂ પીવે છે, પોતાના ગુરુને મારી નાખે છે તેઓ કુંભી નરકમાં જાય છે. બહેન, પુત્રી, માતા, ગાય અને સ્ત્રીને વેચીને વ્યાજ ખાનારા પાપીઓ તપતેલોહ નરકના રહેવાસી છે. ગાયોને મારનાર દેવો અને પિતૃઓ સાથે શત્રુતા ધરાવતા મનુષ્યો કૃમિ-ભક્ષી નરક ભોગવે છે. આ નરકમાં તેમને કીડા ખાઈ જાય છે.
પિતૃઓ અને બ્રાહ્મણોને ભોજન ન આપનારને લાલ-ભક્ષી નરક ભોગવવું પડે છે. જેઓ નીચ અને પાપીનો સંગ કરે છે, અખાદ્ય વસ્તુઓ ખાય છે અને ઘી વિના હવન કરે છે તેઓ નરકમાં જાય છે.
જેઓ નાની ઉંમરમાં નિયમો તોડે છે, જેઓ દારૂ અને અન્ય નશો કરે છે, જેઓ સ્ત્રીઓની કમાણી ખાય છે તેઓ નરકમાં જાય છે. જેઓ બિનજરૂરી રીતે ઝાડ કાપે છે તેઓ અસિપત્ર નરકમાં જાય છે, જેઓ હરણનો શિકાર કરે છે તેઓ મહાજ્વાળા નરકમાં જાય છે. જેઓ બીજાના ઘરને આગ લગાડે છે તેઓ શ્વપાક નરકમાં તેમના પાપો ભોગવે છે અને જેઓ તેમના બાળકોને શિક્ષણથી વંચિત રાખે છે તેઓ શ્વભોજન નરકમાં તેમના પાપો ભોગવે છે.
માણસે પોતાના શરીર અને વાણીથી કરેલા પાપોનું પ્રાયશ્ચિત કરવું જ જોઈએ. ત્રિલોકીનાથ ભગવાન શિવનું સ્મરણ કરીને સૌથી મોટા પાપોનું પ્રાયશ્ચિત કરી શકાય છે. પાપ, પુણ્ય, સ્વર્ગ, નરક એ બધાં કારણો છે. વાસ્તવમાં સુખ અને દુ:ખ એ બધી મનની કલ્પનાઓ છે. પરમ બ્રહ્મને ઓળખવું અને તેની ઉપાસના કરવી એ જ્ઞાનનો સાર છે. એવું શિવમહાપુરાણની ઉમા સંહિતાના સોળમા અધ્યાયમાં કહ્યું છે.
