ભારતે નિકાસ પ્રતિબંધની જાહેરાત કર્યા બાદ નેપાળમાં ચોખાના ભાવમાં તરત જ વધારો થયો હતો, જોકે વેપારીઓનું કહેવું છે કે ભાવ થોડા અંશે નીચે આવવા લાગ્યા છે. વિશ્લેષકોએ જણાવ્યું હતું કે પર્યાપ્ત સ્ટોક હોવા છતાં વેપારીઓએ નિયંત્રણોના નામે ભાવ વધાર્યા હતા. ભારતે ચોખા પર પ્રતિબંધ મૂક્યાના એક સપ્તાહની અંદર નેપાળમાં તમામ પ્રકારના ચોખાના ભાવમાં 20 કિલો અથવા 25 કિલોની થેલી દીઠ રૂ. 200 થી 250 રૂપિયાનો વધારો થયો છે.
ભારત સરકારે નેપાળમાં 95,000 ટન નોન-બાસમતી સફેદ ચોખાની નિકાસ કરવાની મંજૂરી આપી છે, જે જુલાઈમાં લાદવામાં આવેલા નિકાસ પ્રતિબંધોને આંશિક રીતે હળવા કરે છે. ભારતના ડાયરેક્ટર જનરલ ઓફ ફોરેન ટ્રેડે બુધવારે આ અંગેની સૂચના જાહેર કરી હતી.
કેમેરૂન, કોટે ડી’આવિયર, ગિની, મલેશિયા, ફિલિપાઇન્સ અને સેશેલ્સ સાથે નેપાળને ક્વોટા વિશેષાધિકારો આપવામાં આવ્યા છે. નોટિફિકેશન અનુસાર, નેશનલ કોઓપરેટિવ એક્સપોર્ટ્સ લિમિટેડ ઓફ ઈન્ડિયા દ્વારા નિકાસને મંજૂરી આપવામાં આવશે. ભારતે આ સાત દેશોમાં 1.03 મિલિયન ટન નોન-બાસમતી સફેદ ચોખાની નિકાસને મંજૂરી આપી છે.
નોન-બાસમતી ચોખાની નિકાસ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો
નેપાળ માટે સૂચિત જથ્થો 95,000 ટન, કેમેરૂન (190,000 ટન), કોટ ડી’આઇવૉર (142,000 ટન), ગિની (142,000 ટન), મલેશિયા (170,000 ટન), ફિલિપાઇન્સ (295,000 ટન સેચેલેસ અને 08000 ટન) છે. ભારતે પોતાની જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં લઈને 20 જુલાઈના રોજ નોન-બાસમતી ચોખાની નિકાસ પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો.
25 ઓગસ્ટના રોજ, નોન-બાસમતી ચોખા પર નિકાસ પ્રતિબંધના એક મહિના પછી, ભારતે ચોખા પર 20 ટકા નિકાસ જકાત લાદી હતી. પ્રતિબંધ બાદ, નેપાળના ઉદ્યોગ, વાણિજ્ય અને પુરવઠા મંત્રાલયે ઓગસ્ટના પ્રથમ સપ્તાહમાં ભારત સરકાર પાસેથી ઔપચારિક રીતે 1 મિલિયન ટન ડાંગર, 100,000 ટન ચોખા અને 50,000 ટન ખાંડના નિકાસ ક્વોટાની માગ કરી હતી.
ઉદ્યોગ, વાણિજ્ય અને પુરવઠા મંત્રાલયના એક અધિકારીએ નામ ન આપવાની શરતે જણાવ્યું હતું કે, નેપાળમાં ચોખાના નિકાસ ક્વોટા અંગે અમને ભારત તરફથી કોઈ સત્તાવાર માહિતી મળી નથી. અધિકારીએ કહ્યું, “અમારા નવા ડાંગર થોડા અઠવાડિયામાં બજારમાં આવવાનું શરૂ થશે, અમને અત્યારે ચોખાની જરૂર નથી.”
નેપાળ મોટાભાગે ભારતમાંથી આયાતી ખાદ્યપદાર્થો પર નિર્ભર
નેપાળને તેની વસ્તીને ખવડાવવા માટે વાર્ષિક 4 મિલિયન ટન ચોખાની જરૂર પડે છે, અને આ અછતને ભારતથી આયાત કરવામાં આવે છે. નેપાળ છેલ્લા એક દાયકાથી ભારતમાંથી મોટા પ્રમાણમાં ચોખા અને ડાંગરની આયાત કરે છે. નેપાળ મોટાભાગે ભારતમાંથી આયાતી ખાદ્યપદાર્થો પર નિર્ભર છે.
2021-22 ભારતીય નાણાકીય વર્ષમાં, જે 1 એપ્રિલથી શરૂ થાય છે અને 31 માર્ચે સમાપ્ત થાય છે, નેપાળે ભારતમાંથી 1.4 મિલિયન ટન ચોખાની આયાત કરી હતી – 1.38 મિલિયન ટન નોન-બાસમતી અને 19,000 ટન બાસમતી ચોખા, રેકોર્ડ પર ભારત સરકારના અહેવાલ મુજબ સૌથી વધુ જથ્થો છે. મૂલ્યના સંદર્ભમાં, ચોખાની આયાત $473.43 મિલિયન અથવા રૂ. 60 બિલિયનથી થોડી વધુ હતી.
2022-23માં બાસમતી અને નોન-બાસમતી ચોખાની આયાત તીવ્ર ઘટીને 812,028 ટન થઈ હતી કારણ કે ભારતે નિકાસ અટકાવી હતી. આયાતનું કુલ મૂલ્ય $283.94 મિલિયન અથવા રૂ. 37.48 અબજ હતું.
ભારતે નિકાસ પ્રતિબંધની જાહેરાત કર્યા બાદ નેપાળમાં ચોખાના ભાવમાં તરત જ વધારો થયો હતો, જોકે વેપારીઓનું કહેવું છે કે ભાવ થોડા અંશે નીચે આવવા લાગ્યા છે. વિશ્લેષકોએ જણાવ્યું હતું કે પર્યાપ્ત સ્ટોક હોવા છતાં વેપારીઓએ નિયંત્રણોના નામે ભાવ વધાર્યા હતા.
નેપાળમાં ચોખાની દાણચોરી ચિંતાજનક સ્તરે વધી
ભારતે ચોખા પર પ્રતિબંધ મૂક્યાના એક સપ્તાહની અંદર નેપાળમાં તમામ પ્રકારના ચોખાના ભાવમાં 20 કિલો અથવા 25 કિલોની થેલી દીઠ રૂ. 200 થી 250 રૂપિયાનો વધારો થયો છે. મીડિયાના અહેવાલો અનુસાર, દક્ષિણ પાડોશીએ મુખ્ય અનાજની નિકાસ પર પ્રતિબંધ લાદ્યા પછી ભારતથી નેપાળમાં ચોખાની દાણચોરી ચિંતાજનક સ્તરે વધી ગઈ છે.
અહેવાલો અનુસાર, ભારતના ઉત્તર પ્રદેશ રાજ્યના એક નગર મહારાજગંજમાં ભારત-નેપાળ સરહદ નજીકના ગ્રામવાસીઓ મોટાભાગે નેપાળમાં ચોખાની દાણચોરીમાં સામેલ છે. યુવાન બેરોજગાર પુરૂષો, સ્ત્રીઓ અને કેટલીકવાર વૃદ્ધો પણ સ્થાનિક દાણચોરો માટે વાહક તરીકે કામ કરે છે, સરહદ પારના વેરહાઉસમાં ચોખા પહોંચાડે છે. અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે નેપાળના વેપારીઓ દ્વારા સ્થાપિત વેરહાઉસમાં એક ક્વિન્ટલ ચોખા પહોંચાડવા માટે દાણચોરોને IR300 સુધી ચૂકવવામાં આવે છે.
તેમાંથી મોટાભાગના શક્ય તેટલા પૈસા કમાવવા માટે દિવસમાં એકથી વધુ પ્રવાસો કરે છે. છેલ્લા ચાર મહિનામાં 111 ટનથી વધુ ચોખા જપ્ત કરવામાં આવ્યા છે. પોલીસ સૂત્રોને ટાંકીને અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે લક્ષ્મીનગર, થૂથીબારી, નિચલાઉલ, પારસા મલિક, બરગડવા, ભગવાનપુર, શ્યામ કટ, ફરેનિયા, હરદી ડાલી અને ખાનુવા એવા કેટલાક ગામો છે જ્યાંથી પ્રતિબંધિત ચોખા સાથે નેપાળ જવાનું ખૂબ જ સરળ છે.
