ભારતે ફરી એકવાર સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદ (UNSC)માં કાયમી બેઠક આપવા પર સવાલ ઉઠાવ્યા છે.
ભારતીય સમય અનુસાર, શનિવારે મોડી રાત્રે સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં ભારતના સ્થાયી પ્રતિનિધિ રૂચિરા કંબોજે કહ્યું- ભારતની કાયમી હાજરી વિના ન્યાયી અને સમાવેશી વિશ્વનું નિર્માણ શક્ય નથી.
તેમણે કહ્યું- ભારત વિના વિશ્વમાં દરેકને સાથે લઈ જવું મુશ્કેલ હશે. સુરક્ષા પરિષદમાં સુધારાની જરૂર છે. સપ્ટેમ્બર 2023 માં, વિદેશ પ્રધાન એસ જયશંકરે કહ્યું હતું કે જો UNSC સિસ્ટમમાં કોઈ ફેરફાર નહીં થાય, તો લોકો બહાર ઉકેલ શોધવાનું શરૂ કરશે.
તેમણે કહ્યું હતું કે- UNSC જૂની ક્લબ જેવી બની ગઈ છે. UNSCમાં સમાવિષ્ટ કેટલાક સભ્યો (રાષ્ટ્રો) તેમની પકડ નબળી પડવા દેવા માંગતા નથી. તેમને લાગે છે કે નવા સભ્યોના આગમનથી તેમની પકડ નબળી પડી જશે. ક્લબના સભ્યો ઈચ્છતા નથી કે કોઈ તેમની ક્રિયાઓ પર સવાલ ઉઠાવે. તેઓ નથી ઈચ્છતા કે સભ્યોની સંખ્યા વધે. કોઈપણ સુધારા વિના સંયુક્ત રાષ્ટ્રનો પ્રભાવ ઘટી રહ્યો છે.
શા માટે ભારત યુએનએસસીમાં કાયમી બેઠક ઈચ્છે છે?
સંયુક્ત રાષ્ટ્ર સુરક્ષા પરિષદ અથવા UNSC એ સંયુક્ત રાષ્ટ્રના છ મુખ્ય અંગોમાંથી એક છે. આ યુએનની સૌથી શક્તિશાળી સંસ્થા છે. તે આંતરરાષ્ટ્રીય શાંતિ અને સુરક્ષા સુનિશ્ચિત કરવા અને યુએન ચાર્ટરમાં કોઈપણ ફેરફારોને મંજૂરી આપવા માટે જવાબદાર છે.
કેટલાક કિસ્સાઓમાં યુએનએસસી આંતરરાષ્ટ્રીય શાંતિ અને સુરક્ષા જાળવવા અથવા પુનઃસ્થાપિત કરવા પ્રતિબંધો અથવા બળનો ઉપયોગ કરી શકે છે. તેનો અર્થ એ છે કે જો ભારત પણ UNSCનું સ્થાયી સભ્ય બને છે, તો વિશ્વના કોઈપણ મોટા મુદ્દા પર તેની સહમતિ જરૂરી રહેશે.
5 સભ્યો ક્યાં સુધી 188 દેશોના સામૂહિક અવાજને કચડી નાખતા રહેશે?
રૂચિરા કંબોજે કહ્યું- ભારતને યુએનએસસીમાં કાયમી સીટ મેળવવામાં કેમ મોડું થઈ રહ્યું છે. UN ના 188 સભ્ય દેશોના સામૂહિક અવાજ પર 5 સ્થાયી સભ્યોની ઈચ્છા ક્યાં સુધી વર્ચસ્વ જાળવી રાખશે.
સુરક્ષા પરિષદમાં કુલ 15 સભ્ય દેશો છે, જેમાંથી 5 કાયમી (P-5) અને 10 અસ્થાયી છે. સ્થાયી સભ્યોમાં અમેરિકા, બ્રિટન, ફ્રાન્સ, રશિયા અને ચીનનો સમાવેશ થાય છે. જો સ્થાયી સભ્યોમાંથી કોઈપણ દેશ કોઈપણ નિર્ણય સાથે અસંમત હોય, તો તે વીટો પાવરનો ઉપયોગ કરીને તેને પસાર થતા અટકાવી શકે છે.
ભારત UNSCમાં છઠ્ઠી સ્થાયી બેઠક માટે સૌથી મજબૂત દાવેદાર છે
- વિશ્વની 17% વસ્તી ભારતમાં રહે છે. 142 કરોડની વસ્તી સાથે ભારત વિશ્વનો સૌથી વધુ વસ્તી ધરાવતો દેશ છે. યુએનએસસીમાં આટલી મોટી વસ્તીનું પ્રતિનિધિત્વ હોવું જરૂરી છે.
- છેલ્લા દાયકામાં ભારતનો સરેરાશ વાર્ષિક વિકાસ દર 7% થી વધુ રહ્યો છે. ચીન પછી અન્ય કોઈપણ મોટા દેશની સરખામણીમાં આ સૌથી વધુ છે. આ આર્થિક શક્તિને યુએનએસસીમાં અવગણી શકાય નહીં.
- ભારત એક પરમાણુ શક્તિ છે, પરંતુ તે તેની ઝલક નથી કરતું. જો ભારતને સુરક્ષા પરિષદમાં સામેલ કરવામાં આવે તો તે પરમાણુ નિઃશસ્ત્રીકરણ કાર્યક્રમમાં મહત્વની ભૂમિકા ભજવી શકે છે.
ઇન્ટરનેશનલ થિંક ટેન્ક ‘એટલાન્ટિક કાઉન્સિલ’ના સર્વે અનુસાર, જો આગામી દાયકામાં યુએનએસસીનું વિસ્તરણ કરવામાં આવે છે, તો ભારતને તેમાં મહત્તમ તકો મળશે. નિષ્ણાતો વચ્ચે કરવામાં આવેલા સર્વે અનુસાર, ભારતનું કાયમી સભ્ય બનવાની શક્યતા 26% રહેશે.
સૌથી મોટો અવરોધ ચીન છે
UNSCમાં 5 સ્થાયી સભ્યો છે – અમેરિકા, બ્રિટન, ફ્રાન્સ, રશિયા અને ચીન. તેમાંથી 4 દેશો ભારતને સમર્થન આપવા તૈયાર છે, પરંતુ ચીન નથી ઈચ્છતું કે યુએનની સૌથી શક્તિશાળી સંસ્થામાં ભારતને એન્ટ્રી મળે. UN સુરક્ષા પરિષદમાં કોઈપણ ઠરાવ પસાર કરવા માટે તમામ 5 સ્થાયી દેશોનું સમર્થન જરૂરી છે.
ફ્રાન્સ, અમેરિકા, રશિયા અને બ્રિટને પોતાની સંમતિ દર્શાવી છે, પરંતુ ચીન વિવિધ બહાને ભારતની કાયમી સભ્યપદનો વિરોધ કરી રહ્યું છે. જ્યારે ભારતે ચીનને યુએનએસસીના કાયમી સભ્ય બનવાનું સમર્થન કર્યું હતું.
યુએનએસસીમાં 10 અસ્થાયી દેશો
5 સ્થાયી દેશો ઉપરાંત 10 અસ્થાયી દેશો પણ 2 વર્ષ માટે સુરક્ષા પરિષદમાં સામેલ છે. તેમની પસંદગી પ્રાદેશિક ધોરણે કરવામાં આવે છે. પાંચ બેઠકો આફ્રિકન અને એશિયન દેશો માટે, એક પૂર્વ યુરોપિયન દેશો માટે, બે લેટિન અમેરિકન અને કેરેબિયન દેશો માટે અને બે પશ્ચિમ યુરોપિયન અને અન્ય દેશો માટે ફાળવવામાં આવી છે.
