આજે (19 ઓક્ટોબર) આપણે શક્તિપીઠની યાત્રાના પાંચમા સ્થાન એટલે કે કોલકાતાના કાલીઘાટ મંદિરમાં આવ્યા છીએ. અહીં દેવી સતીની દસ મહાવિદ્યાઓમાં પ્રથમ મહાવિદ્યા કાલીની પૂજા કરવામાં આવે છે. કાલીધામમાં કાલી દેવી પ્રચંડ એટલે કે ઉગ્ર સ્વરૂપમાં દર્શન આપે છે. દેવીની મૂર્તિ કાળા પથ્થરની બનેલી છે. આ મૂર્તિમાં દેવીની ત્રણ મોટી આંખો દેખાય છે, એક લાંબી સોનેરી જીભ બહાર નીકળેલી છે, માતા કાલીના સોનાના ચાર હાથ છે. આ શક્તિપીઠમાં દેવી સતીના અંગૂઠા પડ્યા હતા.
હું હાલમાં ‘સિટી ઓફ જોય’ કોલકાતાના શક્તિ કેન્દ્ર કાલીઘાટ મંદિરમાં છું. તે 51 શક્તિપીઠોમાંથી એક છે. નવરાત્રીના કારણે મંદિરમાં ભક્તોની ભીડ જોવા મળી રહી છે. હાલમાં મંદિરનો જીર્ણોદ્ધાર પણ કરવામાં આવી રહ્યો છે. મંદિરની અંદરની દુકાનો બહાર ખસેડવામાં આવી રહી છે, નવી દુકાનો બનાવવામાં આવી રહી છે.
કાલીઘાટ સ્કાયવોકનું નિર્માણ કાર્ય પણ ચાલી રહ્યું છે અને એક વર્ષમાં પૂર્ણ થવાની ધારણા છે. આ બાંધકામોના કારણે ભક્તોને મંદિરમાં પ્રવેશવામાં પણ મુશ્કેલીનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે.
ગર્ભગૃહમાં પૂજારીઓના મંત્રોચ્ચાર, શંખ, ઘંટ અને ધૂપની સુગંધનો ગુંજી ઉઠે છે. નવરાત્રિ દરમિયાન, દેવી કાલીને સમર્પિત આ મંદિરમાં માત્ર દેવીના દુર્ગા સ્વરૂપની પૂજા કરવામાં આવે છે. નવરાત્રિની છઠ્ઠી તિથિ સુધી માતાને ચોખા, કેળા, મીઠાઈ અને જળનો નેવૈદ્ય અર્પણ કરવામાં આવે છે.
મંદિરમાં ષષ્ઠીથી દશમી સુધી વિશેષ કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવશે.
- મંદિરના પૂજારી કહે છે કે મંદિરમાં ષષ્ઠીથી દશમી સુધી વિશેષ કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવામાં આવે છે. આ સમય દરમિયાન ‘કલ્યાણ પૂજા’ માત્ર માનવ કલ્યાણ માટે કરવામાં આવે છે. 3 કલાક લાંબી આ પૂજા સપ્તમી, અષ્ટમી અને નવમીની રાત્રે 2 વાગ્યે થશે. ષષ્ઠીના દિવસે બોધન પૂજા કરવામાં આવે છે.
- સપ્તમીની સવારે મૂર્તિની પાસે કોલા બાવ (કેળાના પાન) મૂકવામાં આવશે. તેમને ગણપતિની પત્ની તરીકે પૂજવામાં આવશે. આ સમય દરમિયાન પૂજારીઓ દીવો પ્રગટાવવામાં સાવધાની રાખે છે. જો દીવો ઓલવાઈ જાય તો તેને અશુભ માનવામાં આવે છે.
- અષ્ટમી અને નવમી વચ્ચે સંધી પૂજા થશે. નવમી પૂજા બાદ મંદિરમાં ધાર્મિક વિધિ તરીકે 3 બકરાનું બલિદાન આપવામાં આવશે અને આ મહાપ્રસાદનું પણ ભક્તોમાં વિતરણ કરવામાં આવશે.
- હરિ-કથા તરીકે ઓળખાતા નાટ મંદિર પાસે બે બલિદાન વેદીઓ પર બલિદાન આપવામાં આવશે.
- નવરાત્રીના અંતિમ દિવસે રાધા-કૃષ્ણ મંદિરમાંથી રાધા-કૃષ્ણને લાવવામાં આવશે અને વિશેષ પૂજા કરવામાં આવશે. રાધા-કૃષ્ણ માટે અલગ રસોડામાં શાકાહારી ભોજન બનાવવામાં આવશે. અર્પણ કર્યા બાદ ગર્ભગૃહમાં રાખવામાં આવેલ કોલા બાવનું વિસર્જન કરવામાં આવશે. ત્યારબાદ સમાપન આરતી થશે.
- દશમીના રોજ બપોરે 12 વાગ્યાથી સાંજના 5 વાગ્યા સુધી મહિલાઓ ગર્ભગૃહમાં સિંદૂર ખેલા રમશે, આ દરમિયાન પુરુષોને મંદિરમાં પ્રવેશ પર પ્રતિબંધ રહેશે.
હાલનું મંદિર 200 વર્ષ જૂનું છે
મંદિરની હાલની રચના 200 વર્ષ જૂની છે. આ પહેલા પણ શાસ્ત્રોમાં મંદિરનો ઉલ્લેખ છે. 15મી અને 17મી સદીના ગુપ્ત વંશના સિક્કા મંદિરની પ્રાચીનતા દર્શાવે છે.
દિવસમાં ચાર વખત આરતી કરવામાં આવે છે
- મંદિરમાં ચાર પ્રહર આરતી થાય છે. સવારે મંગળા આરતીથી પૂજાની શરૂઆત થાય છે.
- પછી બપોરે ભોજન આપવામાં આવે છે. આમાં પુલાવ, ભાત, શાકભાજી, માછલી, માંસ, ચટણી અને ખીર ચઢાવવામાં આવે છે.
- સાંજે, પુરી, હલવો, મીઠાઈઓ અને દહીંનો નરમ પ્રસાદ ચઢાવવામાં આવે છે.
- દિવસના અંતે શયન આરતી દરમિયાન માતાને રાજ ભોગ પીરસવામાં આવે છે.
